De weersgesteldheid in Middelharnis 1861-1864 volgens het journaal van Arie van Trierum

Over Arij van Trierum (1826-1901) en zijn vrouw Petronella Moll staat al een bericht op dit weblog, zie de tekst van 3 maart 2012. Arij was een van mijn betovergrootvaders, herbergier van Hotel Bellevue aan het Zandpad in Middelharnis.

Hij was erg geïnteresseerd in het weer. Dagelijks noteerde hij de weersgesteldheid in een journaal en aan het eind van het jaar maakte hij er een statistiek van. De Zierikzeesche Nieuwsbode heeft zijn overzichten over de jaren 1861, 1862 en 1864  afgedrukt. Het gaat om zeer eenvoudige gegevens : windrichting, regen, onbewolkte lucht. Een deel van de gegevens is ook voor 1859 en 1860 vermeld. Het jaar 1859 was uitzonderlijk: 89 regendagen en 176 dagen met onbewolkte lucht. 

Zierikzeesche Nieuwsbode, 8 januari 1862

Zierikzeesche Nieuwsbode,14 januari 1863

Zierikzeesche Nieuwsbode, 15 februari 1865

Deze gegevens heb ik via de Krantenbank Zeeland gevonden. Waarschijnlijk heeft Van Trierum het journaal over een langere periode bijgehouden en mogelijk heeft hij zijn gegevens ook naar andere kranten opgestuurd. 

Ook toen het KNMI al opgericht was (in 1854 door Buys Ballot), was het verzamelen van gegevens over het weer nog veelal afhankelijk van liefhebbers zoals Van Trierum. Zie de website van het KNMI voor een overzicht van antieke waarnemingen.

Duizend jaar weer, wind en water in de lage landen heet het standaardwerk van J. Buisman over het weer in vroeger tijden. Deel 1 verscheen in 1995, deel 5 is van 2006 en loopt van 1675-1750. In dit deel wordt Middelharnis genoemd in relatie tot de stormvloed van 1682:

Op de Zuid-Hollandse eiland stroomt een aantal polders op Goeree en Overflakkee vol. In Ooltgensplaat verdrinken 22 mensen en veel vee en in Middelharnis spoelen de hoofden en het vuurbaken weg. De twee bakenstokers verdrinken (1).

Het deel van dit werk over de negentiende eeuw is nog niet verschenen. Van Trierum en zijn waarnemingen uit Middelharnis krijgen hierin hoop ik een (bescheiden) vermelding.

1.  J. Buisman. Duizend jaar weer, wind en water in de lage landen, onder red. van A.F.V. van Engelen. dl.5. 1675-1750. Franeker, 2006. p. 93. Interessant is ook bijlage 22, p. 902 over vermeldingen van scheepsrampen in relatie tot weersgesteldheid.

Matthijs Onderdelinden (1818-1896) en Aagje Korteweg (1819-1895)

De oudste kinderen van Matthijs Onderdelinden en Aagje Korteweg zijn in Middelharnis geboren en de jongere kinderen op Texel in De Cocksdorp. Reden om hun levensloop nader te bekijken. Ook bijzonder is dat ze ruim vijftig jaar bij elkaar geweest zijn, in de negentiende eeuw kwam dit weinig voor.

Maas- en Scheldebode, 25 augustus 1893

Ouders

Aagje Korteweg is een dochter van Cornelis Korteweg en Leentje Hollaar. Ze is geboren op 24 april 1819 in Sommelsdijk.

Matthijs Onderdelinden (ook wel geschreven als Onderdelinde, Onder de Linden en varianten) is een zoon van Gerrit Onderdelinden  en Neeltje Dominé, geboren op 6 oktober 1818.
Zie ook de tekst op "Arjaentje" van 7 augustus 2013.

Matthijs was negen jaar oud toen zijn vader op 5 maart 1828 verdronk.

Gerrit Onderdelinden (1798-1828) was een van de bemanningsleden van de sloep Catharina Elisabeth die met man en muis vergaan is. De moeder van Matthijs is in 1831 hertrouwd.

Huwelijk en kinderen van Matthijs Onderdelinden en Aagje Korteweg

Aagje Korteweg heeft op 6 december 1842 een zoon gekregen die Gerrit Korteweg heette. Matthijs Onderdelinden en Aagje Korteweg zijn op 20 augustus 1843 in Sommelsdijk getrouwd, allebei 24 jaar oud. Matthijs heeft het kind van Aagje toen erkend. Helaas is Gerrit een maand na het huwelijk op 18 september 1843 overleden.
Matthijs was visser toen hij trouwde en Aagje was arbeidster.
Op 4 januari 1845 werd Cornelis Leendert Onderdelinden geboren, dochter Neeltje uit 1847 leefde maar kort, in 1849 werd opnieuw een dochter Neeltje geboren, in 1851 kwam Leentje en in december 1852 Gerritje. Deze kinderen zijn in Middelharnis geboren. 
Pieter Onderdelinden werd op 25 maart 1854 op Texel - De Cocksdorp geboren, Wouterina in 1856 , Gerrit Onderdelinden in 1857. Ook werd op Texel twee keer een dochtertje Marina geboren in 1858 en 1859, zij hebben allebei maar kort geleefd.

Marinus Onderdelinden was de jongste zoon, geboren 28 april 1861 op Texel.

Schelpenvisser op Texel

Matthijs en Aagje zijn in 1853 naar Texel verhuisd. Het moment van verhuizen valt samen met het overlijden van Cornelis Vervaart, de stiefvader van Matthijs (zie bericht van 7 augustus 2013).
Matthijs vond werk als schelpenvisser in De Cocksdorp, een dorp dat in korte tijd uit de grond gestampt en bewoond geraakt was. In 1855 waren er 276 inwoners.
Texel kende, anders dan Middelharnis, verschillende maritieme bedrijfstakken. Naast de visserij waren ook de wiernijverheid en de schelpenvisserij van belang.  De schelpenvisserij won vanaf 1848 op Texel aan betekenis.  De schelpen, meestal van kokkels, werden met een soort hark binnenboord gehaald en vervolgens naar kalkbranderijen in Makkum of Harlingen vervoerd. Ook werden ze op andere plaatsen afgeleverd ten behoeve van aanleg en onderhoud van wegen. In de jaren vijftig en zestig van de negentiende eeuw had Texel een aandeel van 85% in de schelpenvisserij in Noord-Holland terwijl dit eerst 25% was. Door de grote concurrentie raakten de schelpenbanken uitgeput. De neergang van deze sector zette rond 1870 in (1).
Matthijs Onderdelinden vond tijdens deze bloeiperiode werk als schelpenvisser op Texel. Toen het in Middelharnis weer beter ging met de visserij halverwege de jaren zestig keerde hij terug naar zijn geboortedorp.

Terug naar Middelharnis
Matthijs Onderdelinden en Aagje Korteweg zijn op 11 augustus 1865 met hun acht kinderen (vier zonen en vier dochters) teruggekomen naar Middelharnis waar Matthijs weer visser werd. De vier zonen Cornelis Leendert, Pieter, Gerrit en Marinus werden eveneens visser. De dochters werden dienstbode en trouwden met een visser of een arbeider.

De kinderen
- Cornelis Leendert Onderdelinden werd visser en hij trouwde met Jannetje van Antwerpen. Zij zijn in 1871 kort na de geboorte van hun dochter Aagje naar Noord-Amerika verhuisd, in 1874 teruggekomen en in februari 1882 voorgoed met hun twee kinderen naar Noord-Amerika (Paterson) geëmigreerd. 

- Neeltje Onderdelinden trouwde in 1873 met Johannis Springvloet Dubbeld die arbeider was. Dit gezin is al vroeg naar Rotterdam vertrokken waar Johannis in 1884 overleden is. Neeltje heeft nog twee jaar in Middelharnis gewoond met haar vijf kinderen en is in 1886 weer naar Rotterdam verhuisd. Ze is hertrouwd en in 1925 overleden.
- Leentje Onderdelinden trouwde in 1878 met Machiel Dubbeld, die visser was. Een zoon van Hendrik Dubbeld en Woutrina van den Bos. Leentje is in 1908 overleden.
- Gerritje Onderdelinden was dienstbode en is in 1876 getrouwd met Jan Breeman, visser, zoon van Job Breeman (visser) en Neeltje van den Broeke. Jan Breeman is al in 1886 overleden. Gerritje had een winkeltje om in haar levensonderhoud te voorzien. Ze is hertrouwd en in 1936 in Oegstgeest overleden.

- Pieter Onderdelinden werd visser, Hij trouwde in 1881 met Huibertje Dubbeld, een zus van bovengenoemde Machiel. Zij kregen zes kinderen.

- Wouterina Onderdelinden is in 1880 met Daniël Adrianus de Graaf een arbeider uit Den Bommel getrouwd.

- Gerrit  Onderdelinden werd ook visser en trouwde met Gijsje Klaasje Koper,een dienstbode uit Sommelsdijk. Ze kregen zeven kinderen.

- Marinus werd visser en trouwde in 1884 met Geertje Vroegindeweij. Zij kregen zeven kinderen waarvan er een jong overleden is.

Drie van de zonen van Matthijs en Aagje bleven visser in Middelharnis. Een beroep met een hoog risico en veel slachtoffers, ook in de familie Onderdelinden.

Op zee gebleven
Zoals we zagen was de vader van Matthijs in 1828 verdronken de ramp met de Catharina Elisabeth.
De jongste zoon van Matthijs en Aagje, Marinus Onderdelinden (1861-1895),  is omgekomen bij de ramp met sloep Zeemanshoop in de nacht van 6 op 7 december 1895.  Geertje Vroegindeweij bleef met zeven jonge kinderen achter, de jongste was begin 1895 geboren en de oudste in januari 1885.
Moeder Aagje Korteweg is drie weken na deze ramp overleden, 76 jaar oud en vader Matthijs Onderdelinden enkele maanden later op 77-jarige leeftijd.

De volgende generatie telde twee heel jonge slachtoffers, allebei aan boord van Luctor et Emergo die op 24 januari 1910 met de volledige bemanning is vergaan. Marinus Onderdelinden (1898-1910) was elf jaar, bijna twaalf en zijn neef Machiel Onderdelinden (1891-1910) was achttien jaar oud. Marinus was koffiekoker en Machiel was bovenman.
Arjanus Faasse heeft vanaf april 1909 als elfjarige als kofjekokertje gevaren op de Luctor et Emergo. In het najaar van 1909 kwam Marinus Onderdelinden in zijn plaats. Arjanus schrijft (2):

In de winter volgende op het jaar waarin ik mijn eerste zomerreis maakte, is deze sloep gebleven op het zeemanskerkhof. Waarom moest Marinus Onderdelinden, die in mijn plaats in het najaar aan boord stapte van de Luctor Et Emergo met twaalf mensen verdrinken ? Waarschijnlijk onder een hoop water bedolven tijdens een vliegende storm. Noch van het schip, noch van de bemanning, noch van de tuigage of enig ander onderdeel van het schip heeft men ooit iets teruggezien. Men wachtte maar en men wachtte, maar men wachtte tevergeefs 

Marinus  was een zoon van Gerrit Onderdelinden en Gijsje Klaasje Koper, hij werd op 16 februari 1898 geboren (3).
Machiel was een zoon van Pieter Onderdelinde en Huibertje Dubbeld, geboren op 26 november 1891. Zie voor de familie Dubbeld de tekst van 12 juli 1913.

1.Rob van Ginkel. Tussen Scylla en Charybdis, een etnohistorie van Texels vissersvolk (1813-1932). p.51, 121-124.
2. Arjanus Faasse, Zee en eiland, Middelharnis, ca. 1962, p. 49 en 84

Genealogische gegevens Onderdelinden zijn ontleend aan Genealogie Onderdelinden op de website Rijerkerk.net. zie de nrs. 121,174,245,382-390.
3. Over hun zoon Matthijs geb 1902 staat onder nummer 543 vermeld dat hij in 1923 als verstekeling probeerde naar Paterson te komen. Hij is teruggestuurd naar Nederland.

Emigratie van Middelharnis naar Texel tussen 1836 en 1853

Op zoek naar de gezinsgeschiedenis van Gerrit Onderdelinden die in 1828 omkwam toen de sloep Catharina en Elizabeth verging kwam ik vier gezinnen tegen die vanuit Middelharnis naar Texel zijn vertrokken. 
De gegevens heb ik rond de weduwe van Gerrit Onderdelinden, Neeltje Dominé (1796-1885), gegroepeerd.

Ouders van Neeltje Dominé
Neeltje Dominé is een dochter van Matthijs Dominé (1763-1836) en Teuntje van Brussel (1768-1845) uit Middelharnis.  Matthijs en Teuntje hadden zes of zeven kinderen van wie er een jong overleden is. Matthijs was bouwman van beroep.

Teuntje Teunisdr van Brussel is op 7 januari 1845 op Texel overleden. Ze was toen 76 jaar. Ze is met een van haar dochters meeverhuisd na het overlijden van haar man.

Neeltje had een jongere zus, Maatje Dominé, geboren in 1804  en gehuwd op 19 oktober 1823 met Adrianus van der Kloot, een smidsknecht die in 1798 in Oud-Vossemeer geboren was en in Middelharnis woonde. Maatje en Adrianus kregen twee zoons en vier dochters die tussen 1824 en februari 1834 in Middelharnis zijn geboren.

Huwelijk van Neeltje Dominé met Gerrit Onderdelinden
Gerrit Onderdelinden (ook wel geschreven als Onderdelinde, Onder de Linden en varianten) was een zoon van Cornelis Onderdelinden (1769-1833) en Wouterina Bogerman (1771-1817), ook wel geschreven als Boogerman of Bogertman.
Neeltje en Gerrit zijn op 15 februari 1817 in Middelharnis getrouwd. Ze waren allebei minderjarig want Gerrit was nog maar achttien jaar toen hij trouwde en Neeltje was 20 jaar oud. De vader van Gerrit was visser, de vader van Neeltje was bouwman.

Op 14 augustus 1817 werd dochter Wouterina geboren, dan volgt Matthijs op 6 oktober 1818 en dan Jannetje op 23 mei 1826.

De ramp met de Catharina Elisabeth 1828, overlijden van Gerrit Onderdelinde

Gerrit Onderdelinden (1798-1828) was een van de bemanningsleden van de sloep Catharina Elisabeth, stuurman Leendert de Waard, die op 5 maart 1828 met man en muis bij Egmond is vergaan(1). Zie over deze scheepsramp bericht van 21 april 2012 op dit weblog.

Neeltje bleef achter met drie kinderen van tien, negen en bijna twee jaar oud.

Neeltje Dominé hertrouwd met Cornelis Vervaart

Neeltje is in maart 1831 hertrouwd met Cornelis Vervaart (ook wel Vervaert), arbeider, woonachtig in Middelharnis en geboren in 1789 in Oudenbosch. In mei 1831 werd dochter Anthonia geboren, in 1834 Pieter en op 6 april 1841 volgde Teuntje Vervaart. 

Verhuizing naar Texel (Eierland en De Cocksdorp)
Nicolas Joseph de Cock scheepsreder te Rotterdam, afkomstig uit Antwerpen, en een aantal andere investeerders kochten in februari 1835 het Eierland, een voormalig eiland dat al eerder door een dijk met Texel verbonden was. In 1835 werden de oostelijk van deze dijk gelegen gronden ingepolderd.

bron: Geocoaching.com
Texel en Eijerland ca. 1630

Er waren tweehonderd aandeelhouders die deze landaanwinning financierden.  Vanaf april 1836 konden de eerste boeren in de nieuwe polder aan de slag (2).  De namen van enkele pioniers staan op de website van Miriam Klaassen.

• Pieter Roelofs Stoepker uit Ulrum
• Eelke Rens Sinia uit Grijpskerk
• Cornelis Arijsz Kievit from Stellendam (een neef van aandeelhouder L. Kievit)
• P.S. Noordhof uit Zuid-Holland 
• Paulus Jansz den Bleijker uit Ouddorp
• Johannes van St. Annaland uit Ooltgensplaat
• Dirk Cornelisz Tanis uit Ouddorp die de meekrapcultuur op Texel introduceerde

Behalve boeren en landarbeiders (waarvan er heel veel uit Ouddorp kwamen) waren ook ambachtslieden nodig in het nieuwe land. De Cock huurde in 1835 Adrianus van der Kloot uit Middelharnis in als smid. Zijn eerste opdracht was het maken van drie ploegen naar een model dat in Stellendam werd gebruikt (3).

Adrianus van der Kloot en Maatje Dominé 

Maatje Dominé en Adrianus van der Kloot en hun kinderen Marinus, Teuntje, Matthijs, Adriaantje, Jannetje en Martina zijn naar Texel verhuisd. Ook de broer van Adrianus, Jacob van der Kloot uit Oud-Vossemeer, trok op verzoek van De Cock naar Texel . Jacob was timmerbaas. Jacob en Adrianus werden door de Sociëteit Eijerland betaald.
In 1838 werd Adrianus lid van de gemeenteraad van De Cocksdorp en Eijerland waar inmiddels 565 mensen zich gevestigd hadden. Jacob was als aannemer verantwoordelijk voor de bouw van o.a. de directiewoning van de Sociëteit en voor de bouw van de hervormde kerk in 1839. Adrianus werd in 1840 ouderling van deze kerk. De smid was van vele markten thuis want behalve ploegen vervaardigde hij in 1841 ook het uurwerk voor de kerk.

Jacobus Monté en Wouterina Onderdelinden
Na zus Maatje en zwager Adrianus namen ook de dochter en schoonzoon van Neeltje Dominé de stap om naar Texel te verhuizen. Wouterina Onderlinden was in april 1835 op zeventienjarige leeftijd getrouwd met Jacobus Monté, weduwnaar van Cornelia Oosterman, 35 jaar oud. Zijn oudste dochter was twaalf jaar toen hij met Wouterina trouwde. In augustus 1835 werd Wouterina in Middelharnis moeder van een zoon die de naam Gerrit kreeg. Vanaf oktober 1836 woonde het gezin op Texel. Jacobus Monté was kleermaker, ook daar was in de nieuwe polders behoefte aan. Jacobus was niet in dienst van de Sociëteit Eijerland, hij werkte voor eigen rekening (3).

Neeltje Dominé en Cornelis Vervaart

In 1844 of 1845 zijn ook Neeltje Dominé en Cornelis Vervaart met hun kinderen naar Texel verhuisd. In september 1843 toen haar zoon Matthijs Onderdelinden trouwde woonde Neeltje Dominé nog in Middelharnis. Dochter Jannetje Onderdelinden trouwde op 27 december 1845 op Texel met Willem van Huizen die in 1817 in Ouddorp geboren was.
Anthonia Vervaart, dochter uit het tweede huwelijk van Neeltje Dominé trouwde op Texel op 2 april 1853 eveneens met een man die in Ouddorp was geboren, de 28-jarige Adrianus van Vliet.

Overlijden van Cornelis Vervaart op Texel.
Cornelis Vervaart is op 28 februari 1853 op Texel overleden, enkele maanden voor het huwelijk van dochter Anthonia.
Neeltje bleef alleen achter met haar dochter Teuntje van elf en zoon Pieter van achttien. Haar andere drie dochters waren getrouwd en woonden op Texel. Zoon Pieter  Vervaart is hier in 1857 overleden toen hij 22 was.

Matthijs Onderdelinde en zijn gezin verhuizen naar Texel
Na het overlijden van zijn stiefvader Cornelis Vervaart is Matthijs Onderdelinde die visser was met zijn vrouw Aagje Korteweg en hun vier kinderen vanuit Middelharnis naar Texel (De Cocksdorp) verhuisd. Zij hebben op Texel nog vier kinderen gekregen. (Zie voor dit gezin de volgende tekst op dit weblog).
Ik veronderstel dat hij vanwege de zorg voor zijn moeder naar Texel vertrok. Daarnaast hebben ook economische motieven een rol gespeeld. De bedrijfstak visserij ontwikkelde zich in Middelharnis niet voorspoedig en op Texel waren in deze jaren wel mogelijkheden om de kost te verdienen voor een gezin. 

Overlijden van Neeltje
Neeltje Dominé is op 31 december 1885 op Texel overleden, 89 jaar oud.

Emigratie van Texel naar Zijpe (N-H), Haarlemmermeer en Noord-Amerika
Van de kinderen van Neeltje woonden toen de meesten al lang niet meer op Texel. Matthijs is rond 1865 al teruggegaan naar Middelharnis. Jannetje Onderdelinden en Willem van Huizen woonden vanaf ca.1858 in de Haarlemmermeer en zijn daar overleden.  Wouterina Onderdelinden is na het overlijden van Jacobus Monté hertrouwd, ook zij is in de Haarlemmermeer overleden. Teuntje Vervaart trouwde op 7 april 1871, dertig jaar oud, eveneens in de Haarlemmermeer. Alleen Anthonia Vervaart is voor zover ik na heb kunnen gaan op Texel gebleven.

Zus en zwager Maatje Dominé en Adrianus van der Kloot zijn ook naar de Haarlemmermeer vertrokken en daar overleden. 
Van de volgende generatie zijn kinderen zowel uit de familie Van der Kloot als uit de familie Monté naar Noord-Amerika geëmigreerd.  De oudste zoon van Maatje en Adrianus heette Marinus van der Kloot, geboren 13 maart 1824 in Middelharnis. Hij vertrok in 1868 naar Chicago vanuit Zijpe in Noord-Holland. Hij was evenals zijn vader smid en stichtte de Vanderkloot Iron Works in Chicago waar veel familieleden werk vonden (4).

1. Huwelijksbijlage bij het huwelijk van Neeltje Dominé en Cornelis Vervaert, 24 maart 1831, akte 2 Middelharnis.
2. Zie voor meer informatie bijvoorbeeld het hoofdstuk over Eijerland in de Vaderlansche letteroefeningen, Amsterdam, 1837, deel 2. p.496 met vervolg op p. 554. e-book Vaderlansche letteroefeningen
3. Zie de gegevens in Kroniek van Eijerland, samengest. door Anneke Paagman-Bakker. Texel, Stichting 150 jaar Eierland,1985.  p. 14-22
De zes jarige Johanna Cornelia Monté(s) is in 1837 op Texel overleden, akte 13 oktober 1837.

4. Zie hiervoor de emigratiegegevens op de website van Miriam Klaassen. Op de website van Dave Jordan staan de gegevens over de familie Van der Kloot http://jordanstuff.net/ourhistory/index.html .